... geheel of grotendeels door rivieren omsloten is. Het is een buiten-dijks en laagliggend stuk land. Ter hoogte van de Zuidwijken liggen twee dijken langs de IJssel; een zomer- en een winterdijk met daartussenin de 'uiterwaarden'.
De zomerdijk ligt het dichtst bij de bedding van de rivier. De winterdijk is de hoogste van de twee dijken en beschermt het achterliggende land tegen het ver buiten zijn oevers treden van de rivier.
Natuur
De naam 'De Waarden' heeft dus een directe relatie met de uiterwaarden. Uiterwaarden zijn unieke gebieden, soms droog, vaak nat, soms helemaal onder water. Ook als het geregend heeft kunnen de uiterwaarden nog lang drassig blijven. Het planten- en dierenleven heeft zich aan deze situatie aangepast, maar uiteraard trekt deze specifieke situatie ook dieren aan.
Zo zijn uiterwaarden een overwinteringsgebied voor o.a. kolganzen en zwanen en is het een rustplaats voor verder naar het zuiden trekkende ganzen. Maar ook meerkoeten, eenden, smienten, kievieten, aalscholvers, futen en grutto's kunnen in grote groepen neerstrijken om in de zomer in de uiterwaarden te broeden. Naast vogels zijn amfibieën, insecten en zoogdieren in de uiterwaarden aanwezig evenals een rijkdom aan (zeldzame) planten.
Verleden
Wanneer het water over de zomerdijk is gestroomd blijven de uiterwaarden ook na het zakken van de rivier nog een tijd onder water staan. Het water staat stil en de zand- en kleideeltjes die de rivier heeft meegevoerd zakken naar de bodem: de uiterwaarden. Omdat de rivier al eeuwenlang buiten zijn oevers treedt en het proces van het afzetten van zand en klei al net zo lang plaatsvindt, is de overstroomde grond bijzonder vruchtbaar. De oude Egyptenaren hadden dit ook al door en de uiterwaarden van de Nijl waren de graanschuur van de regio.
Hoewel onze wijk nu beschermd wordt door een winterdijk, is die dijk er niet altijd geweest.
Overstromingen gingen ver landinwaarts. Vandaar dat de IJsselvallei in zijn geheel gezegend is met vruchtbare grond. Door de overstromingen in het verleden werden dorpen en boerderijen op (natuurlijke) verhogingen gebouwd. Toen er eenmaal dijken waren braken deze toch geregeld door. Dit maakte dat de mensen hun huizen tegen de dijken aan bouwden of, zoals op Stokebrand, soms hele boerderijen boven op de dijk. Die lag er toch al en dat was goedkoper dan je eigen verhoging maken. Als natuurlijke verhoging zijn op Bronsbergen twee met bomen begroeide rivierduinen te vinden. Een gevolg van het maken van dijken is dat het meanderen van de rivier niet meer plaatsvindt. Dit uitgraven van de buitenbocht en laten dichtslibben van de binnenbocht is een natuurlijk proces. Dat uitgraven van een buitenbocht gaat net zo lang door tot de bocht verderop iets tegenkomt dat hem tegenhoudt, of hij iets stroomafwaarts doorbreekt uitmondt in zichzelf. Dit meanderen van de rivier wordt vandaag de dag onmogelijk gemaakt door dijken langs de oevers en kribben (dwars-dammen) in de rivier.
Toekomst
Naast het gebruik van uiterwaarden als weiland wordt er ook industrieel gebruik van gemaakt. De klei van de uiterwaarden is prima geschikt om bakstenen van te maken.
Vandaar dat er steenfabrieken in de uiterwaarden staan. Langs de IJssel richting Arnhem en richting Zwolle zijn nog steeds diverse fabrieken en fabrieksresten te vinden. Tussen Olst en Wijhe is inmiddels een natuurgebied met wandelpaden ontstaan rondom de resten van een steenfabriek.
Op deze manier heeft de natuur het gebied weer terug gekregen waarbij de mens er van mag genieten. Inmiddels zijn er vergevorderde plannen om de Zutphense uiterwaarden ook om te vormen tot een natuurgebied met wandelpaden.
Dit maakt deel uit van het 'Masterplan Zutphense waarden'. De gemeente kent voor het inrichten van haar uiterwaarden de volgende hoofddoelstellingen: het verhogen van de kwaliteit van de uiterwaarden en het bieden van meer ruimte aan de rivier, waarbij zij wil inspelen op de ontwikkelingen bij Rijkswaterstaat.
Het eerste moet meer kwaliteit brengen voor zowel natuur als mens. Het tweede heeft ook nationaal bekendheid gekregen doordat er voorstellen zijn gedaan voor het onder water zetten van delen naast rivieren bij extreem hoog water.
In Zutphen is de situatie zo dat er op termijn een dijkverhoging nodig is.
Plannen
Grenzend aan onze wijk zijn er vier gebieden te onderkennen met elk hun eigen karakteristieken.
Elk gebied vormt aan apart project en krijgt daarmee een eigen invulling. De plannen zijn nog volop in ontwikkeling, dus wat we hier kunnen weergeven zijn alleen de grote lijnen. En zelfs die kunnen nog wijzigen.
1. Uiterwaard tussen Harenberg en Den EIter : Er worden een natuur-vriendelijker oever en wandelroutes aangelegd. Bovendien zal er natuurlijke begrazing plaatsvinden.
2. Bronsbergen. Er wordt een ooibos ontwikkeld. Verder worden er natuurlijke oevers en een wandelpad aangelegd.
3. Stokebrandsweerd. Dit is de uiterwaard (weerd) tussen Bronsbergen en Stokebrand. Er wordt een natuurvriendelijker oever aangelegd en het geulenpatroon zoals er nog resten van zijn (de smalle vijvers in de uiterwaarden) wordt hersteld.
Die geulen zijn het resultaat van het meanderen van de IJssel. Ook komen er wandelpaden en gaat er agrarisch natuurbeheer plaatsvinden.
4. Uiterwaard ter hoogte van de Zuidwijken. Dit deel van de uiterwaarden, ter hoogte van De Waarden en de vroegere sportvelden - maar anno 2025 luxe woningen zijn gebouw- is te smal om de natuur de ruimte te geven.
Daarom is er gekozen voor het aanleggen van een recreatieve oever. Dit betekent dat er weer een zandstrand komt en dat het weiland toegankelijk wordt als speel- en zonneweide. Een wandelpad langs de oever zal aansluiten op de paden in Stokebrandsweerd en het fiets-/ voetpad op de dijk ter hoogte van het gemaal.
Het uitzicht op de overkant (Tichel-beekswaard) wordt ook drastisch gewijzigd. Er komt een natuurvriendelijker oever en de loop van de Oekense beek wordt hersteld met beekmoeras aan weerszijden. Tegenover Stokebrand blijft het meidoorn-hagenlandschap en tegenover De Waarden komt een natuurlijk landschap met Schotse hooglanders.
Natuurlijk zijn het nog maar plannen en kan er van alles veranderen!
Maar toch is het zo dat met de naam 'De Waarden' niet alleen wordt aangehaakt bij een uniek verleden waarbij de mens de natuur probeert te beheersen, maar ook bij de toekomst waarbij de natuur van diezelfde mens weer de ruimte krijgt.
Auteurs: Lia Rosier en Kees Meijer Wijkbulletin • februari 2003 BEWERKT 24 jan 2025